Postępowanie egzekucyjne i komornicze – co wolno komornikowi, a co nie?
Problemy z niewywiązywaniem się ze zobowiązań finansowych mogą prowadzić do wszczęcia egzekucji komorniczej. Dla wielu osób to stresująca sytuacja, zwłaszcza gdy nie wiedzą, jakie prawa i obowiązki mają komornik oraz dłużnik. Poniżej wyjaśniamy podstawy postępowania egzekucyjnego w Polsce, wskazujemy, co komornik może zająć, a także kiedy i w jaki sposób można się bronić przed nieprawidłowymi działaniami w toku egzekucji.
1. Podstawy prawne i zasady ogólne
1.1. Czym jest postępowanie egzekucyjne?
Postępowanie egzekucyjne to procedura zmierzająca do przymusowego zaspokojenia roszczeń wierzyciela (np. banku, firmy pożyczkowej czy osoby prywatnej) wobec dłużnika, który nie reguluje swoich zobowiązań dobrowolnie. W Polsce przepisy o postępowaniu egzekucyjnym w sprawach cywilnych zawiera głównie:
- Kodeks postępowania cywilnego (k.p.c.),
- Ustawa o komornikach sądowych.
1.2. Tytuł wykonawczy jako podstawa egzekucji
Aby w ogóle można było wszcząć egzekucję, wierzyciel musi dysponować tytułem wykonawczym, którym najczęściej jest:
- Prawomocny wyrok sądu zaopatrzony w klauzulę wykonalności,
- Nakaz zapłaty (również po uzyskaniu klauzuli wykonalności),
- Ugoda sądowa z nadaną klauzulą wykonalności,
- Akt notarialny, w którym dłużnik poddał się egzekucji (z klauzulą wykonalności).
Bez takiego dokumentu komornik nie może podjąć czynności egzekucyjnych. Jeśli wierzyciel nie posiada tytułu wykonawczego, musi najpierw przeprowadzić postępowanie sądowe o zapłatę.
2. Jak przebiega postępowanie egzekucyjne?
2.1. Wniosek wierzyciela do komornika
Egzekucja rozpoczyna się od wniosku wierzyciela złożonego do właściwego komornika. We wniosku powinno się wskazać:
- Tytuł wykonawczy (np. wyrok z klauzulą wykonalności),
- Dane dłużnika (adres, PESEL, NIP – o ile są znane),
- Informacje o sposobie egzekucji (np. z wynagrodzenia, rachunku bankowego, nieruchomości).
2.2. Doręczenie zawiadomienia dłużnikowi
Po otrzymaniu wniosku komornik doręcza dłużnikowi zawiadomienie o wszczęciu egzekucji, w którym informuje m.in. o istnieniu tytułu wykonawczego, kwocie długu i kosztach egzekucyjnych. Od tego momentu dłużnik powinien liczyć się z możliwością zajęcia jego majątku.
2.3. Czynności komornicze
Komornik może prowadzić egzekucję na różne sposoby, np.:
- Egzekucja z wynagrodzenia za pracę – komornik może zająć część pensji (zwykle do 50% wynagrodzenia netto przy długach „zwykłych” i do 60% przy alimentach).
- Egzekucja z rachunku bankowego – bank, otrzymawszy zajęcie komornicze, blokuje środki na koncie do wysokości długu. Wierzyciel może być zaspokajany z kwot przekazanych komornikowi.
- Egzekucja z nieruchomości – w wypadku znacznego zadłużenia komornik może przeprowadzić licytację mieszkania, domu czy działki należącej do dłużnika.
- Egzekucja z ruchomości – zajęciu mogą podlegać np. samochód, sprzęt RTV/AGD, wartościowe przedmioty.
- Egzekucja z wierzytelności i innych praw majątkowych – gdy dłużnikowi przysługują jakieś roszczenia (np. z umów B2B) lub udziały w spółkach.
3. Co wolno komornikowi, a co jest niedozwolone?
3.1. Prawo do wstępu do lokalu
Komornik może wejść do lokalu dłużnika, ale:
- Zazwyczaj ma to miejsce w godzinach 6:00–22:00 (w wyjątkowych sytuacjach, za zgodą prezesa sądu, także poza tymi godzinami).
- Jeśli dłużnik nie otwiera drzwi, komornik może użyć ślusarza do otwarcia mieszkania, ale tylko gdy ma uzasadnione podejrzenie, że w lokalu znajdują się rzeczy mogące podlegać zajęciu.
- Komornik musi okazać legitymację służbową.
3.2. Zajmowanie ruchomości
- Komornik nie ma prawa zająć przedmiotów, które są konieczne do zaspokojenia podstawowych potrzeb dłużnika i jego rodziny (np. podstawowa odzież, łóżko, lodówka, pralka w pewnym zakresie, lekarstwa, przedmioty codziennego użytku).
- Nie może też zająć narzędzi niezbędnych do osobistej pracy zarobkowej (o ile ich wartość nie jest nadmiernie wysoka i nie przekracza podstawowej potrzeby prowadzenia działalności), czy też przedmiotów niezbędnych do nauki.
- Zabronione jest zajęcie przedmiotów niebędących własnością dłużnika – np. rzeczy należących wyłącznie do współmałżonka (choć w praktyce bywa to źródłem sporów i wymaga wykazania, do kogo należy dana rzecz).
3.3. Zajmowanie wynagrodzenia
- Komornik może zająć jedynie część wynagrodzenia za pracę – w przypadku długów niealimentacyjnych dłużnikowi zawsze musi pozostać kwota równa płacy minimalnej (przy pełnym etacie). W 2025 roku minimalne wynagrodzenie będzie zapewne inne niż obecnie, ale zasada ochrony minimalnej pensji pozostaje bez zmian.
- Wyjątkiem są alimenty – wtedy zajęcie może sięgnąć nawet 60% wynagrodzenia i nie obowiązuje zasada pozostawiania kwoty wolnej w wysokości całej minimalnej krajowej.
3.4. Egzekucja z rachunku bankowego
- Komornik ma prawo zająć środki na koncie dłużnika, ale istnieje kwota wolna od zajęcia (w 2023 roku to 75% minimalnego wynagrodzenia miesięcznie w skali miesiąca, jednak przepisy mogą się zmieniać).
- Jeśli wpływy na rachunek przekroczą kwotę wolną, bank jest zobowiązany przekazywać nadwyżkę komornikowi.
3.5. Koszty egzekucji i opłaty komornicze
- Komornik pobiera opłatę egzekucyjną, która stanowi część wyegzekwowanego długu. Dodatkowo dochodzą koszty czynności, jak np. wydatki na korespondencję, dojazd.
- Co do zasady to dłużnik ponosi koszty egzekucji. Jeśli jednak dłużnik ureguluje należność dobrowolnie i szybko (np. w ciągu 7 dni od otrzymania zawiadomienia), opłaty mogą zostać obniżone.
4. Jak się bronić w postępowaniu egzekucyjnym?
4.1. Spłata zadłużenia lub ugoda z wierzycielem
Najprostszym sposobem na zakończenie egzekucji jest spłacenie długu (całości bądź w porozumieniu z wierzycielem w ratach). Jeśli dłużnik osiągnie ugodę i wierzyciel cofnie wniosek egzekucyjny, komornik umarza postępowanie.
4.2. Skarga na czynności komornika
Jeżeli komornik naruszy przepisy, można złożyć skargę na czynności komornika do sądu rejonowego, przy którym działa komornik. Termin na złożenie skargi to 7 dni od dnia, w którym dłużnik dowiedział się o danej czynności (lub zaniechaniu czynności).
4.3. Powództwo przeciwegzekucyjne
Gdy dłużnik uważa, że egzekucja jest bezpodstawna (np. należność została wcześniej spłacona lub dług w ogóle nie istnieje), może wytoczyć powództwo o pozbawienie tytułu wykonawczego wykonalności. Wymaga to przedstawienia dowodów świadczących o wygaśnięciu zobowiązania bądź innych przyczynach braku obowiązku zapłaty.
4.4. Uchylenie lub ograniczenie egzekucji
Sąd może na wniosek dłużnika lub z urzędu ograniczyć egzekucję, np. gdy zajęciu uległy przedmioty wyłączone spod egzekucji albo gdy dług jest niższy niż wartość zajętego mienia. Wówczas dłużnik powinien udowodnić, że czynności komornika idą zbyt daleko w stosunku do wysokości zadłużenia.
5. Najczęstsze pytania i wątpliwości
- Czy komornik może wejść do mieszkania rodziców lub znajomych dłużnika?
Co do zasady komornik kieruje się adresem, pod którym jest zameldowany dłużnik lub w którym może faktycznie przebywać. Jeśli istnieje podejrzenie, że dłużnik ukrywa majątek u osób trzecich, komornik może zwrócić się do sądu o zgodę na przeszukanie innego lokalu. Jednak właściciele tych lokali mają prawo domagać się zwrotu zajętych rzeczy, które nie należą do dłużnika (np. w postępowaniu o wyłączenie spod egzekucji). - Czy dług się przedawnia i czy to wstrzymuje egzekucję?
Wyrok sądu lub nakaz zapłaty przedawnia się co do zasady po 6 latach (a w sprawach konsumenckich po 6 latach od chwili, gdy tytuł egzekucyjny stał się prawomocny), jednak każde wszczęcie egzekucji przerywa bieg przedawnienia. Dopóki wierzyciel podejmuje działania, aby wyegzekwować należność, termin przedawnienia biegnie od nowa. - Co się dzieje, gdy dłużnik nie ma żadnego majątku ani dochodu?
Komornik może umorzyć postępowanie egzekucyjne z powodu bezskuteczności, ale wierzyciel ma prawo ponowić je w przyszłości (dopóki roszczenie się nie przedawni). Dłużnik nie zostaje automatycznie zwolniony z długu – nadal istnieje ryzyko egzekucji, jeśli sytuacja finansowa dłużnika się poprawi. - Czy można zmienić komornika, jeśli dłużnik lub wierzyciel tak sobie życzy?
Wierzyciel z reguły wybiera komornika (tzw. rewir wolnego wyboru), chyba że sprawa dotyczy egzekucji z nieruchomości (wtedy właściwy jest komornik działający w okręgu, gdzie położona jest nieruchomość). Dłużnik nie ma prawa wyboru komornika, ale w uzasadnionych przypadkach może złożyć skargę na czynności lub wnieść do sądu o wyłączenie komornika (jeśli istnieją przesłanki ustawowe, np. konflikt interesów).
6. Podsumowanie
Postępowanie egzekucyjne jest często ostatnim etapem dochodzenia wierzytelności i bywa stresujące dla obu stron sporu. Komornik działa na podstawie tytułu wykonawczego oraz wniosku wierzyciela, a zakres jego uprawnień jest szeroki, choć nie nieograniczony. Dłużnik może bronić się przed nadużyciami, składając skargę na czynności komornika lub korzystając z innych środków prawnych (m.in. powództwo przeciwegzekucyjne).
Najskuteczniejszym sposobem zakończenia egzekucji jest spłata długu lub zawarcie ugody z wierzycielem. W sytuacji, gdy dłużnik uważa, że egzekucja jest nieuzasadniona, powinien niezwłocznie skonsultować się z prawnikiem i zebrać dowody na poparcie swojej racji. Z kolei wierzyciel musi pamiętać, że postępowanie egzekucyjne wiąże się z kosztami, a brak majątku dłużnika może oznaczać, że egzekucja nie przyniesie spodziewanych rezultatów.
Dla obu stron konfliktu kluczowe jest zrozumienie przepisów oraz świadome korzystanie z dostępnych narzędzi prawnych. Dzięki temu można uniknąć zbędnego przedłużania sporu i szybko doprowadzić do zaspokojenia roszczeń bądź ustalenia realnego sposobu spłaty zadłużenia.
